Υφιστάμενο Φαρικό Δίκτυο

Αναλυτικά το Ελληνικό Φαρικό Δίκτυο  αποτελείται από :

1.      Σταθεροί φάροι                        239

2.      Aναλάμποντες πυρσοί          1.018

3.      Eπιτηρούμενοι φάροι                 58

4.      Φωτοσημαντήρες                     145

5.      Σχεδίες, πλωτοί στόχοι                2

6.      Racon                                          2

         Σύνολο:                                 1.464

Οι παραπάνω πυρσοί και φωτοσημαντήρες λειτουργούν με τις ακόλουθες
πηγές ενέργειας:

1.      Ηλιακή ενέργεια                       1114

2.      Ηλεκτρικό ρεύμα (ΔΕΗ)            350

Διαίρεση του Φαρικού δικτύου σε περιοχές:

Περιοχή 0: Βόρειο Ιόνιο Πέλαγος
Περιοχή 1: Κόλποι Πατραϊκού και Κορινθιακός
Περιοχή 2 : Νότιο Ιόνιο Πέλαγος
Περιοχή 3: Νήσος Κρήτη
Περιοχή 4: Μυρτώο Πέλαγος - Κόλποι Αργολικός και Σαρωνικός
Περιοχή 5: Κόλποι Νότιος & Βόρειος Ευβοϊκός, Μαλλιακός, Παγασητικός - Νήσος Εύβοια
Περιοχή 6: Βόρειες Σποράδες - Βόρειο Αιγαίο Πέλαγος - Θερμαϊκός Κόλπος - Χαλκιδική -  
                  Θρακικό   Πέλαγος
Περιοχή 7: Βορειοανατολικό Αιγαίο Πέλαγος
Περιοχή 8: Νήσοι Κυκλάδες
Περιοχή 9: Νοτιοανατολικό Αιγαίο Πέλαγος (Δωδεκανήσου)

Ευρωπαϊκό πρόγραμμα "EC-PHAROS"

Το 2003 η Διεθνής Ένωση Φαροφυλάκων καθιέρωσε την Τρίτη Κυριακή του Αυγούστου ως Παγκόσμια Ημέρα Φάρων με σκοπό την ενημέρωση του κοινού για τη σημασία των φάρων. Εξακολουθεί όμως να υπάρχει ένα κενό στην κατανόηση και διαχείριση της πολιτιστικής ταυτότητας των φάρων αλλά και της ένταξης τους στη σύγχρονη κοινωνία. 

Το κενό αυτό στη χώρα μας επιχειρεί να καλύψει το Ευρωπαϊκό πρόγραμμα EC-PHAROS. Στο πλαίσιο του Προγράμματος «EC-PHAROS (2004-2007), που συντονίζεται από το Εργαστήριο Δομικών Υλικών του ΑΠΘ, συγκεντρώθηκε πολύτιμο υλικό από την έρευνα σχετικά με τους φάρους, το ρόλο που έπαιξαν στη ναυσιπλοΐα, τα προβλήματα που παρουσιάζουν τώρα και τη δυνατή αξιοποίησή τους ως μνημεία της πολιτιστικής κληρονομιάς στο μέλλον. Το πρόγραμμα υποστηρίζουν η Υπηρεσία Φάρων-Πολεμικό Ναυτικό, η Εφορεία Νεοτέρων Μνημείων Κεντρικής Μακεδονίας-ΥΠΠΟ και ο δήμος Ν. Μηχανιώνας. Στο πρόγραμμα συμμετείχαν ακόμη τέσσερις ευρωπαίοι εταίροι από τη Νορβηγία, τη Βρετανία, την Ιταλία και την Κύπρο. Κάθε εταίρος ανέλαβε τη μελέτη ανάλυσης, αποκατάστασης και ανάδειξης ενός πέτρινου φάρου:  π.χ. Φάρος Utsira (Νορβηγία), Happisburg (Βρετανία), Cervia & Rimini (Ιταλία), Φάρος Πάφου (Κύπρος), ενώ το ΑΠΘ έχει αναλάβει το Φάρο του Μεγάλου Εμβόλου στο Αγγελοχώρι. 

Καταληκτική δραστηριότητα του προγράμματος αποτέλεσε η οργάνωση έκθεσης με αντικείμενο τους φάρους του ελλαδικού και ευρωπαϊκού χώρου, στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης, τον Οκτώβριο του 2007, με στόχο την ανάδειξη του πέτρινου φάρου ως ιστορικού, τοπιογραφικού, αρχιτεκτονικού και πολιτισμικού χωρόσημου. 

Ο δήμος Θεσσαλονίκης, αναγνωρίζοντας τη σημασία της, την ενέταξε στις εκδηλώσεις των 42ων Δημητρίων. Στη συνέχεια η έκθεση μεταφέρθηκε σε επιλεγμένους φάρους του Ελλαδικού και Ευρωπαϊκού δικτύου.

Διάσωση και συντήρηση των Φάρων

Η Ελλάδα είναι ιδρυτικό μέλος του Διεθνούς Οργανισμού Φάρων (ΙALΑ) από το 1970 και μέσω αυτού αλλά και άλλων φορέων γίνονται προσπάθειες για τη διάσωση και συντήρηση των φάρων. Μόλις την τελευταία δεκαετία ξεκίνησε η θεώρηση τους ως αναπόσπαστο κομμάτι της παγκόσμιας ναυτικής ιστορίας και της πολιτιστικής κληρονομιάς. Από τις μέχρι τώρα συνόδους έχει αποφασιστεί ότι οι παραδοσιακοί φάροι της Γης, ως Ιστορική Κληρονομιά Αρχιτεκτονικής και Βιομηχανικής Τέχνης, θα πρέπει να διατηρηθούν, να αναδειχθούν και προβληθούν στο ευρύ κοινό για να καταστεί παγκοσμίως γνωστή η σημασία τους. Για το λόγο αυτό έχουν κατατεθεί προτάσεις σε διεθνείς χρηματοδοτικούς οργανισμούς πολιτιστικού ενδιαφέροντος όπως η UNESCO και άλλοι για την ανεύρεση των αναγκαίων πόρων για την συντήρηση και προβολή των φάρων.

To 2001 η Υπηρεσία Φάρων του ΓΕΝ φιλοξένησε στις Σπέτσες το συνέδριο του Διεθνούς Οργανισμού Φάρων (ΙALΑ), με θέμα την  "Διατήρηση Φάρων και βοηθημάτων ναυσιπλοΐας ιστορικού ενδιαφέροντος"  καθώς η εξέλιξη των επικοινωνιών και ιδιαίτερα των δορυφορικών έχουν δώσει στους φάρους την χαριστική βολή. Το συνέδριο αυτό είχε μεγάλη επιτυχία και συμμετοχή από πολλές χώρες του κόσμου, οι οποίες αντιμετωπίζουν το ίδιο πρόβλημα (της εγκατάλειψης των φάρων) και συζητήθηκαν οι εναλλακτικές χρησιμότητες αυτών των κτιρίων πέρα από την ανάγκη για διατήρησή τους ως Ιστορική Κληρονομιά Αρχιτεκτονικής και Βιομηχανικής Τέχνης. Θα μπορούσαν δηλαδή να λειτουργήσουν σαν πρώτης τάξεως ναυτικά μουσεία, πράγμα που ήδη γίνεται στον φάρο του Γυθείου και στον Αμβρακικό κόλπο, καθώς και σαν τόποι αναψυχής ή επίσκεψης ανθρώπων ειδικά από το εξωτερικό καθώς οι φίλοι των φάρων (lighthouses enthusiastic) και οι οποίοι στο εξωτερικό είναι οργανωμένοι ακόμη και σε συλλόγους.

Στο συνέδριο  μεταξύ των άλλων:

Αποφασίστηκε η εντατικοποίηση της προβολής των παραδοσιακών φάρων μέσω του διαδικτύου προκειμένου να γίνουν γνωστοί στο κοινό.

Καθορίστηκαν κριτήρια και τρόπου αξιολόγησης των φάρων, προκειμένου να επιλεγούν οι κατάλληλοι για περαιτέρω αξιοποίηση π.χ ασφάλεια επισκεπτών, πρόσβαση χώρου κ.λ.π.

Προτάθηκαν τρόποι εναλλακτικής χρήσης των, εν όψει των νέων τεχνολογιών, προκειμένου αυτοί να μην εγκαταλειφθούν. Για παράδειγμα η παράλληλη λειτουργία ενός φάρου ως μουσείο, σε συνδυασμό με την τουριστική ανάπτυξη της περιοχής που βρίσκεται. Έτσι θα μπορούν οι φάροι να αποκτούν οικονομική αυτοτέλεια ως ένα βαθμό και να μειώνουν το κόστος συντήρησης και λειτουργίας τους.

Ιδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη

Ουσιαστικό ρόλο στην αποκατάσταση των ναυτικών αυτών μνημείων έχει παίξει το Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη. Το 2008, το Διοικητικό Συμβούλιο του Ιδρύματος αποφάσισε την πλήρη ανακαίνιση και αποκατάσταση του Φάρου του Ακρωτηρίου Ταινάρου, ένα πρώτο βήμα ενός ευρύτερου σχεδίου για την ανάδειξη των πέτρινων φάρων της Ελλάδας.

Η αποκατάσταση και η επαναφορά ενός σπουδαίου μνημείου της ευρύτερης πολιτισμικής μας παράδοσης είναι έργο που αποτελεί σταθμό στη συμβολή του Ιδρύματος στον Πολιτισμό και στη Ναυτιλία. Μετά από συνεννοήσεις με τα Υπουργεία Εμπορικής Ναυτιλίας και Εθνικής Άμυνας, το Πολεμικό Ναυτικό και την Υπηρεσία Φάρων, συζητήθηκαν οι λεπτομέρειες, ο τρόπος επισκευής και χρηματοδότησης, η επιλογή του αρχιτέκτονα και των συνεργείων και καθορίστηκε το πρόγραμμα των επόμενων ενεργειών. Ο αρχιτέκτονας Δημήτρης Ευταξιόπουλος μετέβη στο Φάρο του Ταινάρου. Η τελική μελέτη εγκρίθηκε από το Ίδρυμα καθώς και από την Υπηρεσία Φάρων, ενώ δόθηκε και έγκριση από την Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων Πάτρας με την τεχνική υποστήριξη της Πολυτεχνικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Το κόστος της ανακατασκευής του φάρου σε τόσο δύσβατο σημείο ξεπέρασε τις 300.000 ευρώ. Στήθηκε σιδερένια εξέδρα σε βράχους και μία μέσα στο νερό για να μπορεί το αναβατόριο να μεταφέρει τα υλικά από την εξέδρα ως την αυλή του φάρου. Οι εργασίες που έγιναν στον εξωτερικό, εσωτερικό και περιβάλλοντα χώρο του Φάρου ακολουθούν με σεβασμό την αρχική αρχιτεκτονική δομή του Μνημείου. Μετά από οκτώ μήνες ολοκληρώθηκε η αναπαλαίωση και πλήρης ανακαίνιση του.

Το 2009 αποφασίστηκε η αναπαλαίωση του Φάρου του Μαλέα. Ο ιστορικός πετρόκτιστος Φάρος του Μαλέα δεσπόζει στο νοτιότερο άκρο της Πελοποννήσου, στο ομώνυμο ακρωτήριο, από το 1883. Οι εργασίες στον Φάρο του Μαλέα άρχισαν στις 23 Μαΐου 2009, ύστερα από δύο ανεπιτυχείς προσπάθειες των συνεργείων να προσεγγίσουν τον Φάρο λόγω θαλασσοταραχής (καθώς ένα μήνα πριν την ολοκλήρωση του έργου κατέστρεψε την εξέδρα οι οποίες εμπόδιζαν τον ανεφοδιασμό υλικών και τροφίμων). Η πλήρης αναπαλαίωση του Φάρου Μαλέα ολοκληρώθηκε τον Νοέμβριο του 2009 και ο Φάρος παραδόθηκε στην αρμόδια υπηρεσία του Πολεμικού Ναυτικού. 

Στη συνέχεια αποφασίστηκε και η εκ βάθρων αποκατάσταση του ιστορικού πετρόκτιστου φάρου Ντάνα που δεσπόζει στην είσοδο του κόλπου του Πόρου ο οποίος βρισκόταν σε πάρα πολύ άσχημη κατάσταση, με μεγάλες ζημίες και βανδαλισμούς. Το αποτέλεσμα όμως είναι εντυπωσιακό και ο ανακαινισμένος φάρος είναι σήμερα ένα στολίδι για την περιοχή του Πόρου και μια υπενθύμιση για την αξία αυτών των σπουδαίων πολιτιστικών μνημείων της ναυτικής μας κληρονομιάς. Το κτίριο εξοπλίστηκε με φωτοβολταϊκά συστήματα για την πλήρη ενεργειακή του επάρκεια (που όμως δεν επηρεάζουν καθόλου την αισθητική της περιοχής ή του κτιρίου).

Όλες οι εργασίες εκτελέστηκαν από ειδικευμένα συνεργεία που έχουν αποκαταστήσει τους φάρους του Ταινάρου και του Μαλέα, με την επίβλεψη του αρχιτέκτονα κ. Δημ. Ευταξιόπουλου, με την πολύτιμη συμβολή της τοπικής κοινωνίας και της Υπηρεσίας Φάρων του Πολεμικού Ναυτικού.

Υπηρεσία Φάρων του Πολεμικού Ναυτικού (Β΄ Μέρος)

Το 1996 λειτουργούν 3 ομάδες εργασίας οι οποίες ασχολούνται με την καταγραφή, περιγραφή, κατάσταση και την επεξεργασία κοινών πρωτοβουλιών για την διάσωση και αξιοποίησης τους π.χ. να μετατραπούν οι φάροι σε μουσεία. Ως εναλλακτική λύση εξετάστηκε από την Διεύθυνση Μελετών της Υπηρεσίας Φάρων η αυτοχρηματοδότηση των έργων συντήρησης και επισκευής από τα φαρικά τέλη (3.000.000€ ετήσια έσοδα) που προβλέπονται από τον νόμο και αποδίδονται στο Υπουργείο Οικονομικών. Το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας εξετάζει το ζήτημα τόσο της αναπροσαρμογής των τελών όσο και της απόδοσης τους στην Υπηρεσία Φάρων προκειμένου να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα του Ελληνικού φαρικού δικτύου.

Το 1998 και στα πλαίσια της ένταξης έργων του Υ.Ε.Θ.Α στο Γ΄ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης εγκρίθηκαν περίπου 4.500.000€ για την εκπόνηση ενός πιλοτικού προγράμματος συντήρησης, αναπαλαίωσης και αποκατάστασης των πέτρινων φάρων. Με τα χρήματα αυτά οι υπηρεσίες του ΓΕΝ μπορούν να επισκευάσουν περίπου 40 φάρους και μάλιστα σε εξαιρετικά σύντομο χρονικό διάστημα γιατί διαθέτουν γνώση, ειδικευμένους μηχανικούς και αρχιτέκτονες.  Στα πλαίσια του προγράμματος αυτού, δρομολογήθηκε, σε συνεργασία ΓΕΝ και ΥΠ. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, η διενέργεια αυτοψίας και η αξιολόγηση όλων των φάρων από τις κατά τόπους Εφορείες Νεωτέρων Μνημείων.    

Επίσης προγραμματίζονται και άλλες ενέργειες για την ανάδειξη των πέτρινων Φάρων της Ελλάδας όπως: Η αναγνώριση ως Διατηρητέων Μνημείων της πολιτιστικής μας κληρονομιάς από το Υπουργείο Πολιτισμού και η δημιουργία ενός κέντρου μελέτης, έρευνας και συγκέντρωσης στοιχείων σχετικά με τους πετρόκτιστους Φάρους της Ελλάδας ώστε να δημιουργηθεί ένα κέντρο συλλογής και επεξεργασίας εντύπου και ηλεκτρονικού υλικού για τους Ελληνικούς Φάρους.