Ιδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη

Ουσιαστικό ρόλο στην αποκατάσταση των ναυτικών αυτών μνημείων έχει παίξει το Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη. Το 2008, το Διοικητικό Συμβούλιο του Ιδρύματος αποφάσισε την πλήρη ανακαίνιση και αποκατάσταση του Φάρου του Ακρωτηρίου Ταινάρου, ένα πρώτο βήμα ενός ευρύτερου σχεδίου για την ανάδειξη των πέτρινων φάρων της Ελλάδας.

Η αποκατάσταση και η επαναφορά ενός σπουδαίου μνημείου της ευρύτερης πολιτισμικής μας παράδοσης είναι έργο που αποτελεί σταθμό στη συμβολή του Ιδρύματος στον Πολιτισμό και στη Ναυτιλία. Μετά από συνεννοήσεις με τα Υπουργεία Εμπορικής Ναυτιλίας και Εθνικής Άμυνας, το Πολεμικό Ναυτικό και την Υπηρεσία Φάρων, συζητήθηκαν οι λεπτομέρειες, ο τρόπος επισκευής και χρηματοδότησης, η επιλογή του αρχιτέκτονα και των συνεργείων και καθορίστηκε το πρόγραμμα των επόμενων ενεργειών. Ο αρχιτέκτονας Δημήτρης Ευταξιόπουλος μετέβη στο Φάρο του Ταινάρου. Η τελική μελέτη εγκρίθηκε από το Ίδρυμα καθώς και από την Υπηρεσία Φάρων, ενώ δόθηκε και έγκριση από την Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων Πάτρας με την τεχνική υποστήριξη της Πολυτεχνικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Το κόστος της ανακατασκευής του φάρου σε τόσο δύσβατο σημείο ξεπέρασε τις 300.000 ευρώ. Στήθηκε σιδερένια εξέδρα σε βράχους και μία μέσα στο νερό για να μπορεί το αναβατόριο να μεταφέρει τα υλικά από την εξέδρα ως την αυλή του φάρου. Οι εργασίες που έγιναν στον εξωτερικό, εσωτερικό και περιβάλλοντα χώρο του Φάρου ακολουθούν με σεβασμό την αρχική αρχιτεκτονική δομή του Μνημείου. Μετά από οκτώ μήνες ολοκληρώθηκε η αναπαλαίωση και πλήρης ανακαίνιση του.

Το 2009 αποφασίστηκε η αναπαλαίωση του Φάρου του Μαλέα. Ο ιστορικός πετρόκτιστος Φάρος του Μαλέα δεσπόζει στο νοτιότερο άκρο της Πελοποννήσου, στο ομώνυμο ακρωτήριο, από το 1883. Οι εργασίες στον Φάρο του Μαλέα άρχισαν στις 23 Μαΐου 2009, ύστερα από δύο ανεπιτυχείς προσπάθειες των συνεργείων να προσεγγίσουν τον Φάρο λόγω θαλασσοταραχής (καθώς ένα μήνα πριν την ολοκλήρωση του έργου κατέστρεψε την εξέδρα οι οποίες εμπόδιζαν τον ανεφοδιασμό υλικών και τροφίμων). Η πλήρης αναπαλαίωση του Φάρου Μαλέα ολοκληρώθηκε τον Νοέμβριο του 2009 και ο Φάρος παραδόθηκε στην αρμόδια υπηρεσία του Πολεμικού Ναυτικού. 

Στη συνέχεια αποφασίστηκε και η εκ βάθρων αποκατάσταση του ιστορικού πετρόκτιστου φάρου Ντάνα που δεσπόζει στην είσοδο του κόλπου του Πόρου ο οποίος βρισκόταν σε πάρα πολύ άσχημη κατάσταση, με μεγάλες ζημίες και βανδαλισμούς. Το αποτέλεσμα όμως είναι εντυπωσιακό και ο ανακαινισμένος φάρος είναι σήμερα ένα στολίδι για την περιοχή του Πόρου και μια υπενθύμιση για την αξία αυτών των σπουδαίων πολιτιστικών μνημείων της ναυτικής μας κληρονομιάς. Το κτίριο εξοπλίστηκε με φωτοβολταϊκά συστήματα για την πλήρη ενεργειακή του επάρκεια (που όμως δεν επηρεάζουν καθόλου την αισθητική της περιοχής ή του κτιρίου).

Όλες οι εργασίες εκτελέστηκαν από ειδικευμένα συνεργεία που έχουν αποκαταστήσει τους φάρους του Ταινάρου και του Μαλέα, με την επίβλεψη του αρχιτέκτονα κ. Δημ. Ευταξιόπουλου, με την πολύτιμη συμβολή της τοπικής κοινωνίας και της Υπηρεσίας Φάρων του Πολεμικού Ναυτικού.

Υπηρεσία Φάρων του Πολεμικού Ναυτικού (Β΄ Μέρος)

Το 1996 λειτουργούν 3 ομάδες εργασίας οι οποίες ασχολούνται με την καταγραφή, περιγραφή, κατάσταση και την επεξεργασία κοινών πρωτοβουλιών για την διάσωση και αξιοποίησης τους π.χ. να μετατραπούν οι φάροι σε μουσεία. Ως εναλλακτική λύση εξετάστηκε από την Διεύθυνση Μελετών της Υπηρεσίας Φάρων η αυτοχρηματοδότηση των έργων συντήρησης και επισκευής από τα φαρικά τέλη (3.000.000€ ετήσια έσοδα) που προβλέπονται από τον νόμο και αποδίδονται στο Υπουργείο Οικονομικών. Το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας εξετάζει το ζήτημα τόσο της αναπροσαρμογής των τελών όσο και της απόδοσης τους στην Υπηρεσία Φάρων προκειμένου να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα του Ελληνικού φαρικού δικτύου.

Το 1998 και στα πλαίσια της ένταξης έργων του Υ.Ε.Θ.Α στο Γ΄ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης εγκρίθηκαν περίπου 4.500.000€ για την εκπόνηση ενός πιλοτικού προγράμματος συντήρησης, αναπαλαίωσης και αποκατάστασης των πέτρινων φάρων. Με τα χρήματα αυτά οι υπηρεσίες του ΓΕΝ μπορούν να επισκευάσουν περίπου 40 φάρους και μάλιστα σε εξαιρετικά σύντομο χρονικό διάστημα γιατί διαθέτουν γνώση, ειδικευμένους μηχανικούς και αρχιτέκτονες.  Στα πλαίσια του προγράμματος αυτού, δρομολογήθηκε, σε συνεργασία ΓΕΝ και ΥΠ. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, η διενέργεια αυτοψίας και η αξιολόγηση όλων των φάρων από τις κατά τόπους Εφορείες Νεωτέρων Μνημείων.    

Επίσης προγραμματίζονται και άλλες ενέργειες για την ανάδειξη των πέτρινων Φάρων της Ελλάδας όπως: Η αναγνώριση ως Διατηρητέων Μνημείων της πολιτιστικής μας κληρονομιάς από το Υπουργείο Πολιτισμού και η δημιουργία ενός κέντρου μελέτης, έρευνας και συγκέντρωσης στοιχείων σχετικά με τους πετρόκτιστους Φάρους της Ελλάδας ώστε να δημιουργηθεί ένα κέντρο συλλογής και επεξεργασίας εντύπου και ηλεκτρονικού υλικού για τους Ελληνικούς Φάρους. 

Υπηρεσία Φάρων του Πολεμικού Ναυτικού (Α΄ Μέρος)

Το 1887 ιδρύθηκε η Υπηρεσία Φάρων, που σήμερα ελέγχει/συντηρεί το σύνολο των ελληνικών φάρων και αποστολή της είναι η εγκατάσταση, λειτουργία και συντήρηση των αναγκαίων για τη ναυσιπλοΐα φάρων, φανών, φωτοσημαντήρων και άλλων ηλεκτρονικών βοηθημάτων. Εκδίδει τον φαροδείκτη της χώρας, σε συνεργασία με την Υδρογραφική Υπηρεσία και επίσης κάνει προσπάθειες για την εξεύρεση πόρων ώστε να συντηρηθούν οι φάροι αυτοί, που αποτελούν μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς και ναυτικής παράδοσης. Στους 57 επιτηρούμενους φάρους της χώρας μας υπηρετούν 72 φαροφύλακες που ευθύνονται για τη συντήρηση του φάρου οι οποίοι ζουν εκτός φάρου και τον επισκέπτονται σε τακτά χρονικά διαστήματα, αφού οι περισσότεροι παραδοσιακοί φάροι είναι κατεστραμμένοι ως κτίρια. H Υπηρεσία Φάρων συνεργάζεται με πανεπιστημιακά ιδρύματα (ΑΠΘ, ΕΜΠ, Π. Πατρών, Π. Κρήτης και Π. Ιονίου), στα πλαίσια ενημέρωσης νέων τεχνολογιών στις μεθόδους  αποκατάστασης Πέτρινων Φάρων.

Το 1994 το ΓΕΝ αποφάσισε τη σταδιακή διάθεση χρημάτων ώστε να αρχίσει η αναπαλαίωση των κτιρίων των φάρων και ήδη έχει γίνει επισκευή σε 13 φάρους [Σπέτσες, Βρυσάκι Λαυρίου, Μελαγκάβι Κορινθιακού, Ψαρομύτα, Οθωνοί, Πρασονήσι Ρόδου, Υψηλή Καστελόριζου, Πασσάς Οινουσών, Φάσσα Άνδρου, Λιθάρι Σκύρου, Ακρωτήρι Σαντορίνης, Σουσάκι Αργοσαρωνικού]. Παράλληλα έδωσε την άδεια στην Αναπτυξιακή Εταιρεία Αμβρακικού για την επισκευή και αναπαλαίωση του φάρου Κόπραινας Άρτας η οποία και ολοκληρώθηκε και λειτουργεί ως Μουσείο.  

Επίσης εξετάζει περιπτώσεις, που φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης υποβάλλουν αιτήματα για επισκευή και αναπαλαίωση παλαιών κτιρίων φάρων και τους οποίους η Υπηρεσία Φάρων λόγω έλλειψης πιστώσεων δεν μπορεί να συντηρήσει.

Ανακαίνιση & αποκατάσταση φάρων της Ελλάδας

Οι πέτρινοι Φάροι και Φανοί αποτελούν παραδοσιακά μνημεία με ιδιαίτερη αρχιτεκτονική κατασκευή, εξακολουθούν να συμβάλλουν στην ανάπτυξη και ασφάλεια της ναυσιπλοΐας, είναι συνδεδεμένοι με την ναυτική παράδοση της Ελλάδας και αποτελούν σημείο αναφοράς για τους ναυτιλλομένους. Προστατεύονται από τον Ν.3028/02 «Για την προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομιάς», και τον Ν. 2039/92 «περί Κύρωσης της Σύμβασης για την Προστασία της Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς της Ευρώπης». Μέχρι σήμερα έχουν χαρακτηριστεί ως Διατηρητέα Ιστορικά Μνημεία 31 εξ αυτών, με αποφάσεις του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού, ενώ η Υπηρεσία Φάρων έχει ζητήσει το χαρακτηρισμό 10 επιπλέον φάρων, ως Ιστορικών Μνημείων.

Η συντήρηση τους εκτελείται από την Υπηρεσία Φάρων ανάλογα με τις εκάστοτε διατιθέμενες πιστώσεις. Από τον λειτουργικό προϋπολογισμό 2010 του ΓΕΝ κατά την τριετία 2008 - 2010, διατέθηκαν για τη συντήρησή τους συνολικά 80.000 € και αποκαταστάθηκαν 13 Φάροι. Οι 8 από αυτούς με χρηματοδότηση εξ ιδίων πόρων (Λιμενικά Ταμεία της Υ. Φάρων) συνολικού κόστους 260.000 € περίπου, οι 3 με δημόσια χρηματοδότηση μέσω τοπικών φορέων Δήμων και Νομαρχιών και οι 2 με ιδιωτική χρηματοδότηση μέσω του Μη Κερδοσκοπικού Ιδρύματος «Αικατερίνης Λασκαρίδη». 

Λόγω των αδυναμιών χρηματοδότησης για την αποκατάσταση και συντήρηση των κτιριακών εγκαταστάσεων όλου του εκτεταμένου Φαρικού Δικτύου, προτάθηκε το 2007 από την Υ. Φάρων, η ένταξη, στο ΕΣΠΑ 2007-2013 (μέσω του προγράμματος «Ανάδειξη Πολιτισμικής Αξίας Πέτρινων Φάρων»), για αποκατάσταση 46 Φάρων, συνολικού προϋπολογισμού 6.197.000 €. Από τους παραπάνω, τέθηκαν από το ΓΕΝ σε προτεραιότητα για ένταξη στο ΕΣΠΑ 2007-2013 δέκα τρεις Φάροι ανά περιφέρεια. 

Παραδοσιακοί Πέτρινοι Φάροι

Το 1940 το φαρικό μας δίκτυο διέθετε 206 πέτρινους φάρους. Οι μεγαλύτερες καταστροφές στο Ελληνικό Φαρικό δίκτυο προκλήθηκαν κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και συγκεκριμένα κατά την αποχώρηση των Γερμανικών στρατευμάτων από την Ελλάδα. Οι Γερμανοί κατέστρεψαν τους περισσότερους από αυτούς, αφού αποτελούσαν στρατηγικής σημασίας στόχους, με αποτέλεσμα να καταστραφούν μερικώς ή ολικώς. Άλλοι πάλι, καταστράφηκαν από σεισμούς με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα των σεισμών του 1951 και του 1957 στα Ιόνια νησιά, από τους οποίους προκλήθηκαν καταστροφές στους φάρους Βαρδιάνων και στο Φισκάρδο.  

Σήμερα υπάρχουν 120 παραδοσιακοί πέτρινοι φάροι μέσης ηλικίας περίπου 2 αιώνων από τους οποίους μόνον οι 20 βρίσκονται σε καλή κατάσταση. Η πρώτη προσπάθεια ανασυγκρότησης του δικτύου άρχισε το 1945 και συνεχίστηκε έως τα μέσα της δεκαετίας του ΄50. Στη συνέχεια άρχισε μια προσπάθεια ανασυγκρότησης του φαρικού δικτύου, με αποτέλεσμα να έχουν επισκευασθεί και να λειτουργούν 82 επιτηρούμενοι πέτρινοι φάροι. Δυστυχώς όμως μέχρι και σήμερα όλοι οι φάροι που επέζησαν από πολέμους και φυσικές καταστροφές κινδυνεύουν από την αρρώστια που κατατρέχει τούτο το τόπο, την αδιαφορία και την εγκατάλειψη. Οι πέτρινοι φάροι της χώρας μας είναι κτίρια που φτιάχτηκαν για να εξυπηρετήσουν συγκεκριμένες ανάγκες της ναυσιπλοΐας. Πρώτο λόγο στη σχεδίασή τους είχε η λειτουργικότητα και η αντοχή στις καιρικές συνθήκες και το χρόνο. 

Σήμερα πολλοί από αυτούς λειτουργούν σαν μουσεία και ειδικά αυτοί που βρίσκονται μέσα η κοντά σε αστικές περιοχές αποτελούν πραγματικά στολίδια για την πόλη τους π.χ. ο φάρος της  Αλεξανδρουπόλεως, των Χανίων, στο Ρέθυμνο, στην Ρόδο και αλλού, οι οποίοι είναι μερικοί από τους πλέον πολυφωτογραφημένους ελληνικούς φάρους. Το ίδιο θα μπορούσε να γίνει για τον Βενετσιάνικο φάρο του Φισκάρδου μας και το σπίτι των φαροφυλάκων, που δυστυχώς έχει τελείως εγκαταλειφθεί και κανένας δεν ενδιαφέρεται………